Yaşam hakkı en temel insan hakkıdır. İnsan haklarını anlamlı ve temelde uygulanabilir kılan kişinin hayatta olmasıdır. Yaşam hakkına Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 2. maddesinde yer verilmiştir. İnsan hakları bakımından temel metin olarak kabul edilen birçok uluslararası sözleşmede ve anayasalarda yer verilen yaşam hakkı yalnızca bireye yaşama hakkı vermemekte ayrıca devlete de yaşatma sorumluluğu yüklemektedir. Sınırlı şekilde sayılan istisnai durumlar haricinde bireyin yaşamı sonlandırılamamaktadır. Devlet istisnalar haricinde görevlileri vasıtasıyla bireyin yaşamına son verememektedir. Bu, devletin bir negatif yükümlülüğüdür. Devlet öldürmemekle yükümlü olduğu gibi bireyin yaşamını korumakla da yükümlüdür, güvenliği sağlayarak şiddet olaylarına engel olmalıdır. Bu, devletin yerine getirmesi gereken pozitif bir yükümlülüktür. Yaşam hakkı tehdit edildiğinde veya şüpheli şekilde yaşam sona erdiğinde devletin, sorumluları tespit edebilecek nitelikte bir soruşturma yürütmesi, olayı aydınlatarak adaletin tecelli etmesini sağlaması ve hak ihlali bakımından telafi mekanizması oluşturması gerekmektedir. Etkin soruşturma yükümlülüğü olarak ifade edilen bu yükümlülük devletin, yaşam hakkının korunması bakımından pozitif usuli bir yükümlülüğüdür. Devlet her durumda sorumluları tespit edemeyebilir ancak bu bağlamda yerine getirmek zorunda olduğu işlemler ve bu işlemleri yerine getirirken uymak zorunda olduğu kurallar vardır. Bu nedenle etkin soruşturma yükümlülüğü bir netice yükümlülüğü değil, usuli bir yükümlülüktür. Çalışmanın konusunu yaşam hakkı kapsamında etkin soruşturma yükümlülüğü oluşturmaktadır. Çalışmada yaşam hakkının niteliği, kapsamı ve sınırlarına, ceza muhakemesinin soruşturmanın etkinliğine ilişkin temel ilkelerine ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları doğrultusunda etkin soruşturma yükümlülüğünün gereklerine yer verilmiştir. Bu kapsamda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yakın tarihli içtihatları da ayrı bir bölümde incelenmiş ve Mahkeme’nin etkin soruşturma yükümlülüğüne ilişkin inceleme kriterleri somutlaştırılarak izah edilmeye çalışılmıştır.
The right to life is the most fundamental human right. It is the existence of the individual that makes human rights meaningful and fundamentally applicable. The right to life is enshrined in Article 2 of the European Convention on Human Rights. The right to life, which is included in many international treaties and constitutions that are considered fundamental texts in terms of human rights, not only grants the individual the right to life but also imposes a responsibility on the state to preserve life. Except in limited exceptional circumstances, an individual’s life cannot be terminated. Except in exceptional circumstances, the state cannot terminate an individual’s life through its officials. This is a negative obligation of the state. The state is obliged not only to refrain from killing but also to protect the life of the individual and prevent acts of violence by ensuring security. This is a positive obligation that the state must fulfill. When the right to life is threatened or a suspicious death occurs, the state must conduct an investigation capable of identifying those responsible, clarify the incident to ensure that justice is served, and establish a mechanism for redress in cases of rights violations. This obligation, referred to as the obligation to conduct an effective investigation, is a positive procedural obligation of the state in terms of protecting the right to life. The state may not be able to identify those responsible in every case, but there are procedures it must carry out in this context and rules it must comply with when carrying out these procedures. Therefore, the obligation to conduct an effective investigation is not an obligation of result but a procedural obligation. The subject of this study is the obligation to conduct an effective investigation within the scope of the right to life. The study covers the nature, scope, and limits of the right to life, the fundamental principles of criminal proceedings regarding the effectiveness of investigations, and the requirements of the obligation to conduct an effective investigation in line with the case law of the European Court of Human Rights. In this context, the recent case law of the European Court of Human Rights is examined in a separate section, and the Court’s criteria for examining the obligation to conduct an effective investigation are clarified and explained.
