Akademik Veri Yönetim Sistemi
Milli İstihbarat Akademisi - Uluslararası İstihbarat Çalışmaları Kongresi, İstanbul, Türkiye, 10 - 12 Ekim 2025, ss.2, (Tam Metin Bildiri)
Bu çalışma, istihbarat çalışmalarının “teori yoksunluğu” eleştirisine, sürpriz olgusuna odaklanan literatürü tarihsel ve analitik bir hat üzerinde haritalayarak cevap vermektedir. Çalışmanın amacı, sürpriz kavramının stratejik ve taktik düzeyde nasıl kavramsallaştırıldığını, hangi epistemolojik sorulara yanıt verdiğini ve hangi metodolojik araçlarla işlendiğini göstermek yoluyla istihbaratta teorileştirmenin mümkün ve fiilen gerçekleşmiş olduğunu ortaya koymaktır. İnceleme, dört aşamalı bir gelişim şeması önermektedir. İlk olarak Sun Tzu’nun Savaş Sanatı ve Kautilya’ya atfedilen Arthashastra’daki “casusluk–aldatma–sürpriz” temaları, erken dönem normatif çerçeveyi oluşturmuştur. İkinci aşamada 20. yüzyılda modern istihbarat servislerinin analitik mimarisi, sürprizi kurumsal bir problem olarak tanımış ve metodik gözlem gerektirmiştir. Üçüncü aşamada kuramsal belirme ortaya çıkmıştır. Michael I. Handel (1977; 1984) sürprizi “güç çarpanı” olarak ele alıp risk paradigmasını formüle ederken, Richard Betts ile Ariel Levite (1978-1987) öngörü/önleme ikilemini sistematikleştirmiştir. Böylece sürprizin değişkenlerini açıklayıcı hipotezlerle bağlantılandırılmıştır. Son aşama olan çağdaş sentezde ise James Wirtz (2009) istihbarat araştırmalarında “sürpriz teorisi” başlığı altında tematik bir bütünlük kurarak, kuramsal mirası derinleştirmiş ve gelecekteki ampirik testlere kapı aralamıştır. Çalışma, belirtilen literatürü nitel içerik analizi tekniğiyle incelemekte; kavramların evrimini de teorileştirmenin yapıtaşları (varsayım, kavram, hipotez, model) açısından kodlamaktadır. Elde edilen harita, sürpriz teorisinin salt tarihsel anekdotlardan ibaret olmadığını, tutarlı kavramsal ilerleme sergilediğini ve istihbarat disiplininde daha geniş bir teorik omurga inşa edilebileceğini kanıtlamaktadır. Bu haritalamaya ek olarak çalışma, sürpriz teorisinin gelişiminde üç katalizör belirlemektedir: örgütsel kriz anları (Pearl Harbor, Barbarossa, 11 Eylül), disiplinler-arası bilgi transferi (stratejik çalışmalar, psikoloji, karar teorisi) ve teknolojik yenilikler (erken uyarı radarları, sinyal istihbaratı, büyük veri analitiği). Bu katalizörlerin literatürde nasıl analitik sıçramalar yarattığı gösterilerek, yeni araştırma imkanları önerilmektedir. Böylelikle bu çalışma, sürpriz olgusunun hem tarihsel pratiğe dayanan hem de kuramsal iç tutarlılığa sahip bir açıklama çerçevesi sunduğunu göstererek, istihbarat disiplininin akademik özgüvenine katkıda bulunmayı hedeflemektedir.
This study addresses the critique of "theory deficiency" in intelligence studies by mapping the literature on the phenomenon of surprise along historical and analytical lines. Its aim is to demonstrate that theorization in intelligence is both possible and actively realized by showing how the concept of surprise has been conceptualized at strategic and tactical levels, which epistemological questions it addresses, and which methodological tools have been employed.
The study proposes a four-stage developmental framework. First, the themes of “espionage–deception–surprise” in Sun Tzu’s Art of War and Kautilya’s Arthashastra establish an early normative framework. In the second stage, the analytical architecture of modern intelligence services in the 20th century recognized surprise as an institutional problem, necessitating methodical observation. The third stage marks the emergence of theoretical articulation: Michael I. Handel (1977; 1984) conceptualized surprise as a “force multiplier” and formulated the risk paradigm, while Richard Betts and Ariel Levite (1978–1987) systematized the prediction/prevention dilemma, linking surprise variables to explanatory hypotheses. In the final stage, the contemporary synthesis, James Wirtz (2009) established thematic coherence under the rubric of “theory of surprise” in intelligence research, deepening the theoretical legacy and opening avenues for future empirical testing.
The study examines the specified literature using qualitative content analysis, coding the evolution of concepts in terms of the building blocks of theorization (assumption, concept, hypothesis, model). The resulting map proves that surprise theory is not merely a collection of historical anecdotes but exhibits consistent conceptual progress, laying the groundwork for a broader theoretical backbone in the intelligence discipline. Additionally, the study identifies three catalysts in the development of surprise theory: organizational crisis moments (Pearl Harbor, Barbarossa, 9/11), interdisciplinary knowledge transfer (strategic studies, psychology, decision theory), and technological innovations (early warning radars, signals intelligence, big data analytics). By illustrating how these catalysts have generated analytical leaps in the literature, the study proposes new research opportunities. Thus, this work aims to contribute to the academic confidence of the intelligence discipline by demonstrating that the phenomenon of surprise offers both a historically grounded and theoretically coherent explanatory framework.